کتاب «شهید بصیر مالستانی؛ عالم نواندیش و مبارز» روایتی ژرف و صادقانه از زندگی و اندیشه یکی از تأثیرگذارترین و درعینحال ناشناختهترین چهرههای تاریخ معاصر افغانستان است؛ مردی که نه فقط بهعنوان یک عالم دینی، بلکه بهمثابه روشنفکری عدالتخواه و مبارزی پیشتاز در دوران سلطه استبداد سلطنتی و حاکمیت کمونیستی در کابل قد برافراشت، سخن گفت، و جان داد. این اثر که از سوی بنیاد علمی فرهنگی صبا، به کوشش علی حلیمی، محمد عوض اعتمادی، محمد شریف عظیمی، و محمد نبی امینی به چاپ رسیده، تلاشی است برای بازگرداندن یکی از صدایهای خاموش اما ماندگار به حافظه تاریخی جامعه هزاره و افغانستان، صدایی که سالها پیش از انفجارهای سیاسی دهه شصت، مشعل بیداری را در تاریکترین روزهای تاریخ برافروخت.
شهید استاد محمد عوض بصیر مالستانی، متولد دهه ۱۳۳۰ خورشیدی در قریه بغرای مالستان، در کودکی یتیم شد و در فقر بزرگ گردید، اما روح جستوجوگر و شوق دانایی او، وی را به یکی از چهرههای مبرز حوزههای دینی کابل بدل ساخت. برخلاف بسیاری از عالمان سنتی، بصیر نه در تکرار محفوظات بلکه در مواجهه انتقادی با دین و جامعه، زیست فکری خود را سامان داد. آنچه او را از همنسلانش متمایز میکرد، تلفیق پرجسارت سنت فقهی با حساسیت عدالتطلبانه و تعهد اجتماعی بود. در روزگاری که بسیاری از عالمان دینی یا به دربار نزدیک بودند یا از ساحت سیاست دوری میجستند، بصیر به میدان آمد، پرسید، آگاهی داد و بر استبداد شورید.
کتاب حاضر، با اتکا بر اسناد محدود تاریخی، روایتهای محلی و تلاشهای میدانی، تصویری واقعی و بیپیرایه از زندگی این چهره استثنایی ارائه میدهد. نویسندهگان اثر، بهجای قهرمانسازی یا اسطورهپردازی، سعی کرده تا چهرهای انسانی و در عین حال ریشهدار از استاد بصیر ارائه دهد؛ انسانی که با رنج زیسته، با فکر روشن شده، و با امید مبارزه کرده است. نقش استاد بصیر در شکلگیری نخستین حلقههای فکری و مقاومت مذهبی در کابل، همراهی و همفکریاش با چهرههایی چون شهید مزاری، استاد شفق و دیگران، و ایستادگیاش در برابر موج سهمگین استبداد، از جمله سرفصلهایی است که این اثر بهخوبی به آن پرداخته است. بصیر نه در میدان جنگ، که در عرصه آگاهی، کلمه، و گفتوگو جنگید و این ایستادگی او را هدف مستقیم سرکوب قرار داد.
در واپسین سالهای عمرش، استاد بصیر در مسیر بازگشت از کابل به زادگاهش، در بازار سنگماشه دستگیر شد. حکومت کمونیستی که از نفوذ فرهنگی و اعتقادی او واهمه داشت، با شکنجه و حبس او در زندان پلچرخی کابل، نقطه پایان حیاتش را رقم زد. با این حال، مرگ او نه خاموشی، که آغاز نوعی بیداری پنهان بود؛ مرگی که نه از سر ترس، بلکه از سر وفاداری به حقیقت رقم خورد. کتاب «شهید بصیر مالستانی» اگرچه از نظر حجم زیاد قطور نیست، اما از لحاظ بار معنایی، تاریخی و اندیشهای اثری بسیار بزرگ تلقی میشود. اهمیت این اثر در آن است که توانسته یکی از چهرههای غایب در روایت رسمی تاریخ افغانستان را بازیابی کند؛ شخصیتی که هم به لحاظ فکری و هم از منظر هویتی، یکی از نخستین نمادهای روشنفکری دینی، هزارهگی و مقاومت فرهنگی محسوب میشود.
مطالعه این کتاب، نه فقط به قصد آشنایی با یک شخصیت تاریخی، بلکه برای مواجهه با الگویی زنده از تعهد، آگاهی و شجاعت ضروری است. در دوران ما، که اغلب الگوهای فکری یا در سطح باقی میمانند یا در حصار سیاستزدگی گرفتار میشوند، بازخوانی زندگی شهید بصیر، تلاشی برای پیوند میان اندیشه و اقدام، ایمان و آگاهی، دین و آزادی است. او نه در پی قدرت بود و نه در پی شهرت؛ تنها به عدالت و حقیقت وفادار ماند، و همین وفاداری، هزینهای سنگین برایش در پی داشت. کتاب حاضر، ادای دینی است به این وفاداری.
دِهمزنگ 
بیان دیدگاه