در یکی از مهمترین رویدادهای علمی سال، آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعلام کرد که جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵ به سه دانشمند برجسته، از جمله پژوهشگر استرالیایی پروفسور ریچارد رابسون، برای سهم بنیادینشان در توسعهی چارچوبهای فلزی–آلی (Metal-Organic Frameworks) اهدا شده است؛ دستاوردی که اکنون بهعنوان یکی از نوآوریهای تعیینکنندهی شیمی معاصر شناخته میشود.
پروفسور رابسون به همراه سوسومو کیتاگاوا از ژاپن و عمر یاغی از ایالات متحده، بنیانگذاران نسل تازهای از مواد شیمیایی هستند که ساختارهایی شبکهای با فضاهای خالی درونی دارند و با اتصال یونهای فلزی و ترکیبات آلی، چارچوبهایی سبک و در عین حال مقاوم ایجاد میکنند. این مواد که به اختصار MOF نامیده میشوند، قابلیت جذب گازهای گلخانهای، تصفیهی هوا، جداسازی مولکولها و حتی استخراج رطوبت از اتمسفر را دارند — ویژگیهایی که آنها را در خط مقدم فناوریهای سبز و مقابله با تغییرات اقلیمی قرار داده است.
ریچارد رابسون در سال ۱۹۳۷ در شهر گلاسبرن در یورکشایر غربیِ انگلستان متولد شد. او در دانشگاه آکسفورد تحصیل کرد و در سال ۱۹۶۲ موفق به دریافت مدرک دکترای خود (DPhil) در رشته شیمی شد. پس از آن، دوران پژوهش پسادکترایی خود را در دو مؤسسه معتبر جهانی، مؤسسه فناوری کالیفرنیا (Caltech) و دانشگاه استنفورد، سپری کرد.
در سال ۱۹۶۶، رابسون به استرالیا مهاجرت کرد و به عنوان استاد شیمی در دانشگاه ملبورن مشغول به کار شد — دانشگاهی که تا امروز خانهی علمی و حرفهای او باقی مانده است. در طول بیش از پنج دهه فعالیت، او نهتنها بهعنوان پژوهشگر، بلکه بهعنوان یکی از برجستهترین معلمان شیمی معدنی در استرالیا شناخته میشود.
در گفتوگویی با وبسایت رسمی دانشکده شیمی دانشگاه ملبورن، رابسون یادآور شده بود که علاقهاش به طراحی چارچوبهای بلوری از زمانی آغاز شد که در دهه ۱۹۷۰ مسئول ساخت مدلهای چوبی از ساختارهای مولکولی برای دانشجویان بود. او بعدها با خنده گفته بود:
«یک روز از خودم پرسیدم، اگر بهجای چوب و نخ، مولکولها و پیوندهای واقعی را به هم وصل کنیم، چه چیزی بهدست میآید؟»
پاسخ این پرسش، چند دهه بعد، به کشفی انجامید که امروزه پایهی یک رشتهی نوین در علم مواد محسوب میشود. رابسون با استفاده از ترکیبات فلزی و لیگاندهای آلی، نخستین شبکههای سهبعدی را ساخت که ساختار متخلخل و قابلنفوذ داشتند، ساختارهایی که بعداً به عنوان نخستین نمونههای واقعی چارچوبهای فلزی–آلی شناخته شدند.
رابسون در طول دوران کاری خود، بیش از ۲۰۰ مقاله علمی منتشر کرده و نقش مستقیمی در شکلگیری شاخهای از شیمی داشته که امروز از آن برای ذخیره انرژی، جداسازی گازها و طراحی کاتالیزورهای نوین استفاده میشود.
او عضو آکادمی علوم استرالیا است و در سال ۲۰۲۲ نیز به عضویت انجمن سلطنتی بریتانیا (Royal Society) درآمد — افتخاری که تنها به معدودی از دانشمندان بینالمللی اعطا میشود.
در دانشگاه ملبورن، جایگاه علمی او چنان ارجمند بوده که در سال ۲۰۲۴ کرسی ویژهای با نام «Richard Robson Chair of Chemistry» تأسیس شد تا میراث علمیاش برای نسلهای آینده حفظ شود.
رسانههای استرالیایی، از جمله Herald Sun، گزارش دادهاند که زمانی که خبر نوبل به خانهی پروفسور رابسون رسید، او در حال آماده کردن شام و شستن ظرفها بود. خودش در گفتوگویی کوتاه گفته بود:
«من فقط ماهی پختم و ناگهان این همه سر و صدا راه افتاد!»
این واکنش ساده و فروتنانه، تصویر روشنی از شخصیتی است که دههها در سکوت و با دقت علمی بینظیر، روی رؤیای خود کار کرده است. همکارانش در دانشگاه ملبورن او را فردی آرام، دقیق و الهامبخش توصیف کردهاند؛ استادی که نسلهای زیادی از شیمیدانان استرالیایی را تربیت کرده است.
دستاورد رابسون و همکارانش امروز در دهها حوزهی صنعتی و پژوهشی به کار میرود. MOFها میتوانند برای جذب دیاکسیدکربن از نیروگاهها، تولید سوختهای پاک، ذخیرهی هیدروژن، و حتی بازیافت آب از هوای خشک استفاده شوند. دانشمندان میگویند این مواد میتوانند بهطور مستقیم به کاهش اثرات گرمایش جهانی کمک کنند و چشماندازهای تازهای برای انرژی پایدار بگشایند.
بر اساس اعلام آکادمی نوبل، پس از جایزههای پزشکی و فیزیک، نوبت به جوایز دیگر میرسد: جایزه ادبیات در روز پنجشنبه، جایزه صلح در روز جمعه و جایزه اقتصاد در دوشنبه آینده اعلام خواهد شد.
دِهمزنگ 
بیان دیدگاه